បរិវាសព្ទក្នុងភាសាខ្មែរ
បរិវារស័ព្ទ គឺជា បរិវារ + ស័ព្ទ = ស័ព្ទហែហម ភ្ជាប់នឹងស័ព្ទដើមក្នុងចំណោមសមាសនាមនីមួយៗ ប្រៀបធៀបដូចជាបរិវារ ដើម្បីសម្រួលសម្ដីនិយាយ និងប្រគំស្នូរសម្លេងពិរោះផ្ដួលតាមសម្លេងស័ព្ទដើមឲ្យមានសភាព ជាប់ចុងជួន សម្រួលដល់ត្រចៀកអ្នកស្ដាប់នោះម្យ៉ាង ដើម្បីជាគុណស័ព្ទ ពន្យល់យ៉ាងច្បាស់នូវលក្ខណៈ ឬគុណសម្បត្តិនៃពាក្យដើមនោះទៀតផង។
បរិវាសព្ទតាមក្រុមអក្សរ
ក្រុមអក្សរ ក
កកិចកកុច : ពាក្យនេះមានអត្ថន័យប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងពាក្យកិចកុកដែរ គឺបង្ករឿងហេតុដោយមានគំនិតក្រឡេចក្រឡុច ។ អាស្រ័យហេតុនេះ បរិវារស័ព្ទ “កកុច” អាចគន្លាស់បានជាពាក្យ “កកុចដោយមានគំនិតក្រឡុចក្រឡេច” ពោលគឺ “កកិចដោយមានគំនិតក្រឡេចក្រឡុច” ។ អ្នកខ្លះប្រើពាក្យនេះថា “កកិចកកុក” ។
កក្អាកកក្អាយ : កក្អាយដោយសើចសាបាក គឺកក្អាកដោយសើចសប្បាយ ។
កញ្ឆក់កញ្ឆែង : ចាប់ទាញកន្ត្រាក់ដោយឥតគួរប្រណី ។ បរិវារស័ព្ទៈ កញ្ឆែងដោយឥតកោតក្រក់ គឺកញ្ឆក់ដោយឥតកោតក្រែង ។
កណ្តោចកណ្តែង : ត្រមោចឯកឯងក្នុងទីស្ងាត់ ។ បិរវារស័ព្ទៈ កណ្តែងតែម្នាក់អោច គឺកណ្តោចតែម្នាក់ឯង ។
កម្ទេចកម្ទី : កម្ទីជាធូលិច គឺកម្ទេចជាធូលី ។
កាក់កប : កាក់គ្រប់ដំណប គឺកបគ្រប់ដំណាក់ ។
កៀនកោះ : កោះចន្លៀនគឺកៀនចន្លោះ ។
កំប្លុកកំប្លែង : កំប្លុកថ្លែង គឺកំប្លែងថ្លុក ។
កំព្រីកំព្រា : កំព្រីដោយឥតមេជា គឺកំព្រាដោយឥតមេជី ។
ក្តីក្តាំ : ក្តាំព្រោះប្រកាន់រៀងខ្លួនតាមចំណី គឺក្តីព្រោះប្រកាន់រៀងខ្លួនតាមចំណាំ ។
ក្បាច់ក្បូរ : គេច្រើនប្រើពាក្យនេះក្នុងវគ្គ “មិនដឹងជាក្បាច់ក្បូរអ្វីទេ! ឬចេះតែក្បាច់ក្បូរណាស់” ដែលយើងអាចបកស្រាយថា ពុំមានការចាំបាច់អ្វីឡើយ! ឬពុំចាំបាច់ទេ! ដូច្នេះបរិវាស័ព្ទ ក្បូរអាចគន្លាស់បានជាពាក្យ ក្បូរចាំដាច់ គឺក្បាច់ចាំដូរ ។
ក្បាលក្បូង : ក្បូងដូចលលាដ៍ដាល គឺក្បាលដូចលលាដ៍ដូង ។
ក្មេងក្មាង : ក្មាងអ្នកជិតខេង គឺក្មេងអ្នកជិតខាង ។
ក្រវេក្រវូ : ជាគ្រាមភាសាមានន័យថារវល់ ឈឺឆ្អាល ។ ក្រវេរឿងរបស់កូ គឺក្រវូរឿងរបស់គេ ។
ក្រីក្រ : ជនក្រីក្រជាជនខ្សត់ខ្សោយលំបាកណាស់ មិនថាតែសម្បត្តិទេ គឺរហូតដល់តំរិះវិជ្ជាផង ។ល។ បរិវារស័ព្ទ : ក្រីអប្រ គឺក្រអប្រិយ ពោលគឺជនក្រខ្សត់លំបាកដែលជាជនមិនគួរស្រឡាញ់រាប់អាន ។
ក្រុមអក្សរ ខ
ខខិត ឬ ខងខិត : តាមវចនានុក្រមខ្មែរបានសេចក្ដីថា ប្រកាន់ទុក ចំណាំទុកនូវរបស់អ្វីមួយថាជារបស់ខ្លួន ដោយដាក់សញ្ញាជាសម្គាល់ ។ ឃ្មុំនេះមានគេខខិតហើយ ។ មានអ្នកស្រុកខ្លះប្រើពាក្យ ខខិត នេះថា ខងខិត វិញ ។ ពាក្យ ខងខិត ដូចជាសមរម្យជាងពាក្យ ខខិត ព្រោះបរិវារស័ព្ទ “ខង” អាចគន្លាស់បានជាពាក្យ “ខងទុកជាទ្រព្យក្នុងមួយរបិត” គឺ “ខិតទុកជាទ្រព្យក្នុងមួយរបង” ពោលគឺជាទ្រព្យជាប់បំណង មានម្ចាស់គេ ហាក់ដូចជាទ្រព្យមួយនៅក្នុងរបងផ្ទះ ។
ខាប់ខណ្ឌ ឬ ខណ្ឌខាប់ : តាមវចនានុក្រមបានសេចក្ដីថា ដែលចង្អៀតណែនណាន់ ប៉ុន្តែមានខណ្ឌជាជួរ ជាសង្កាត់ ដាច់ដោយប៉ែក ដោយឡែកពីគ្នា ។ ទីចង្អៀតខាប់ខណ្ឌ មនុស្សច្រើនពាន់ឈរខាប់ខណ្ឌតាន់តាប់ ។ បរិវារស័ព្ទ “ខាប់” អាចគន្លាស់បានជាពាក្យ “ខាប់ច្រើនពាន់ចង្អៀតតាប់តាន់” គឺ “ខណ្ឌច្រើនពាន់ចង្អៀតតាន់តាប់” ។
ខិតខំ : ខិតធ្វើការឲ្យអស់ពីចំ គឺខំធ្វើការឲ្យអស់ពីចិត្ត ។
ខ្ជះខ្ជាយ : ខ្ជាយជះចោលដោយរាត់រះ គឺខ្ជះជះចោលដោយរាត់រាយ ។
ខ្នល់ខ្នើយ : ខ្នល់សម្រាប់កើយ គឺខ្នើយសម្រាប់កល់ ។
ខ្លាំងក្លា : ក្លាគ្រប់ប្រកាំង គឺខ្លាំងគ្រប់ប្រការ ។
ខ្វល់ខ្វាយ : ខ្វាយក្នុងរូបកល់ គឺខ្វល់ក្នុងរូបកាយ ។
ខ្វាយរកមធ្យោបល់ គឺខ្វល់រកមធ្យោបាយ ។
ក្រុមអក្សរ គ
គិតគូរ : គូរដើម្បីឲ្យធិត គឺគិតដើម្បីឲ្យធូរ ។
គំរោះគំរើយ : គំរើយព្រៃផ្សៃយ៉ាងជម្លោះ គឺគំរោះព្រៃផ្សៃយ៉ាងជម្លើយ ។
គ្រាំគ្រា : ដែលចាស់ណាស់ ទ្រេតទ្រោម ទ្រុឌទ្រោម ។ បរិវារសព្ទ : គ្រាដោយចាស់ជរាំ គឺគ្រាំដោយចាស់ជរា ។
ក្រុមអក្សរ ឃ
ឃោរឃៅ : កាចខ្លាំងឥតមេត្តាប្រណី ។ បរិវារសព្ទ : ឃៅដោយចិត្តអាស្រូ គឺឃោរដោយចិត្តអាស្រូវ ។
ក្រុមអក្សរ ង
ងងឹតងងល់ : ងងល់មើលមិនយឹត គឺងងឹតមើលមិនយល់ ។
ងរងក់ : ងក់មួយសំប៊រ គឺងរមួយសំបក់ ។
ក្រុមអក្សរ ច
ចង្អៀតចង្អល់ : ចង្អល់តប់ប្រមៀត គឺចង្អៀតតប់ប្រមល់ ។
ចានក្បាន : ក្បានគ្នាតែនឹងចែ គឺក្បែរគ្នាតែនឹងចាន ។
ចែចង់ : ចែល្បូងឲ្យព្រមដោយតាមដោយផ្លូវស្នង់ គឺចង់ល្បួងឲ្យព្រម ដោយតាម ដោយផ្លូវស្នេហ៍ ។
ចែចូវ : ចូវដើម្បីបើកផ្លែ គឺចែដើម្បីបើកផ្លូវ ។
ចំណីចំណុក : ចំណុកច្រើនគ្រប់ម៉ី គឺចំណីច្រើនគ្រប់មុខ ។
ក្រុមអក្សរ ឆ
ឆោមឆាយ : ឆាយល្អល្បីទៅឆ្ងោម គឺឆោមល្អល្បីទៅឆ្ងាយ ។
ឆ្មើងឆ្មៃ : ឆ្មៃវាយឫកឲ្យមានតម្លើង គឺឆ្មើងវាយឫកឲ្យមានតម្លៃ ។
ឆ្លេឆ្លា : ឆ្លេដោយស្ទុះហា គឺឆ្លាដោយស្ទុះហេ ។
ឆ្អែតឆ្អន់ : ឆ្អន់គ្រប់ក្រែត គឺឆ្អែតគ្រប់គ្រាន់ ។
ក្រុមអក្សរ ជ
ជាតិជៅ : រសជាតិសំខាន់ដែលមានប្រចាំក្នុងអាហារ ក្នុងគ្រឿងបរិភោគគ្រប់ប្រភេទ ឬក្នុងតម្រេក ។ល។ សម្លនេះមានជាតិជៅណាស់ ។ បរិវារសព្ទ : ជៅនេះអ្នកប្រាជ្ញបុរាណ ប្រហែលជាមានគំនិតប្រដូចទៅនឹងរសជាតិដ៏សំខាន់ ពិសេសជាងគេក្នុងលោក ពោលគឺ រសជាតិឆ្ងាញ់មួយប្រភេទ ក្នុងតម្រេក ដូច្នេះ បរិវារសព្ទ ជៅនេះយើងអាចដោះស្រាយបានជាវគ្គមួយថា ៖ ជៅនៅកៀនភ្លាត គឺជាតិនៅកៀនភ្លៅ ពោលគឺមានតែរសជាតិកន្លែងនេះហើយដែលមានឱជារសសំខាន់ជាងគេក្នុងលោក ។
ជ្រុលជ្រួស : ជ្រួសដើរហ៊ុល គឺជ្រុលដើរហួស ។
ជ្រោមជ្រែង : ជ្រោមដោយចោមរែង គឺជ្រែងដោយចោមរោម ។
ជំទាវជំទោក : ជំទោកបានមកពីស្នាវ គឺជំទាវបានមកពីស្នូក (ប្រដាប់ភេទ) ។ នេះគឺជាពាក្យបន្តុះបង្អាប់ដល់មនុស្សស្រីមួយចំនួនដែលគ្មានចំណេះវិជ្ជា ឬ គោរម្យងារត្រឹមត្រូវតាមព្រះរាជក្រិត្យ ប៉ុន្តែចង់ឲ្យប្រជាជនហៅពួកគេថា លោកជំទាវ ។ ស្ត្រីទាំងនោះជាមនុស្សមានមោទនភាពខ្ពស់ក្រៃពេក ប្រើប្រាស់អំណាចរបស់ប្តីជាមន្ត្រី, ទ្រព្យសម្បត្តិ និង បក្សពួក ដើម្បីជិះជាន់ គំរាមកំហែង កេងប្រវញ្ចប្រជាជនស្លូតត្រង់តាមអំពើចិត្ត ។ ដូច្នេះទើបប្រជាជននាំគ្នាប្រើពាក្យទាំងនេះពីក្រោយខ្នង ឧទាហរណ៍ “បុណ្យចូលឆ្នាំនៅវត្តយើងឆ្នាំនេះមាន ពួកអាច់ម៉ាដុំ (ឯកឧត្តម) អ្នកមីនាង (ស្ត្រីជាប់ខ្សែស្តេច) និង ជំទាវជំទោក ច្រើនគរដឹកមកចូលរួម” ។ យោងតាមសៀវភៅវចនានុក្រមសម្តេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត ពាក្យ ជំទាវ គឺជា បណ្តាស័ក្តិសម្រាប់ស្ត្រីជាភរិយាសេនាបតី ដោយព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិត ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានតាំង ឧទាហរណ៍ លោកជំទាវ (លោកស្រី) ។ បណ្តាស័ក្តិនេះ ទោះបីភរិយារបស់មន្ត្រីស័ក្តិ ១០ ហ៊ួរពាន់ឯទៀតៗ ក្រៅពីសេនាបតីក៏ដោយ, ស្រេចនឹងព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិត, បើទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសព្រះរាជទានតាំងក៏បាន ។ ពាក្យនេះ កាលពីក្នុងសម័យបុរាណ ប្រហែលជាហៅ ចាំទាវ ឬ ចំទាវ ទេដឹង ? ព្រោះបានសង្កេតឃើញថា ប្រហែលក្លាយមកពីពាក្យសៀមសម័យបុរាណយូរអង្វែងហើយថា ប្រៈចាំទាវ (អានថា ប្រាក់ចាំថាវ) ប្រែថា “ប្រចាំជើង” ឬ ហ្យិងប្រៈចាំទាវ (អានថា យិងប្រាក់ចាំថាវ) ប្រែថា “ស្ត្រីប្រចាំជើង” គឺស្ត្រីអ្នកនៅប្រចាំការបម្រើជិតជើងស្វាមី (ភរិយា), ជាពាក្យប្រែចេញមកអំពីភាសាសំស្ក្រឹត និង បាលី ថា បាទបរិចារិកា ?
ក្រុមអក្សរ ឈ
ឈូឆរ : ឆរដោយអរអ៊ូ គឺឈូដោយអ៊ូអរ ឬឆរទៅស្រ៊ូ គឺឈូទៅស្រ ។
ក្រុមអក្សរ ញ
ញាប់ញ័រ : ញាប់ដោយសន្ធ័រ គឺញ័រដោយសន្ធប់ ។
ញញឹមញញែម : ញញែមសប្បាយចិត្តដោយផ្អែមល្ហឹម គឺញញឹមសប្បាយចិត្តដោយផ្អែមល្ហែម ។
ក្រុមអក្សរ ដ
ដាច់ដោច : ដោចល្ហាច់ គឺដាច់ល្ហោច ឬដាច់ហិនហោច ។
ដំណែដំណឹង : ដំណែដោយហូរហឹងគឺដំណឹងដោយហូរហែ ។
ក្រុមអក្សរ ឋ
ឋិតថេរ : ថេរបានយូរជាកាលកិត គឺឋិតបានយូរជាកេរកាល ។
ក្រុមអក្សរ ត
តាក់តែង : តាក់ឲ្យបានល្អចែង គឺតែងឲ្យបានល្អជាក់ ។
តឹងតែង : តែងឲ្យដូចខ្សែខ្លឹងគឺតឹងឲ្យដូចខ្សែខ្លែង ។
តូចតាច : តាចមែនតែច្រើនកូច គឺតូចមែនតែច្រើនកាច ។
តាចគ្មានអំណូច គឺតូចគ្មានអំណាច ។
ត្រាណត្រើយ : ត្រាណអវសោយ គឺត្រើយអវសាន ។
ត្រួតត្រា : ត្រាមើលពិនិត្យគួត គឺត្រួតមើលពិនិត្យការ ។
ត្អូញត្អែរ : ត្អែរចែប៉ប្រូញ គឺត្អូញចែប៉ប្រែ ។
ក្រុមអក្សរ ថ
ថ្កុំថ្កើង : ថ្កុំឧត្តមឧត្តើង គឺថ្កើងឧត្តុង្កឧត្តម ។
ថ្នាក់ថ្នម : ថ្នាក់មិនឲ្យអម គឺថ្នមមិនឲ្យអាក់ ។
ថ្លោះធ្លោយ : ធ្លោយដោយមានការបណ្តែតបណ្តោះ គឺថ្លោះដោយមានការបណ្តែតបណ្តោយ ។
ក្រុមអក្សរ ទ
ទាក់ទង : ទងឲ្យត្រូវតាមទំនាក់ គឺទាក់ឲ្យត្រូវតាមទំនង ។
ទូលំទូលាយ : ទូលំធាយ គឺទូលាយធំ ។
ក្រុមអក្សរ ធ
ធនធាន : ធានដែលជាសម្បត្តិអ្នកមុន គឺធនដែលជាសម្បត្តិអ្នកមាន ពោលគឺសម្បត្តិដែលគង់វង់នៅឬកំពុងទ្រទ្រង់នៅ ។
ធ្ងន់ធ្ងរ : ធ្ងរដូចនៅក្រោមគំនន់ គឺធ្ងន់ដូចនៅក្រោមគំនរ ។
ក្រុមអក្សរ ន
នឹកនា : នារកគ្នីគ្នឹក គឺនឹករកគ្នីគ្នា ។
នឹងនរ : នរជំហឹង គឺនឹងជំហរ ។
នែបនិត្យ : និត្យឲ្យជែប គឺនែបឲ្យជិត ។
ក្រុមអក្សរ ប
បន្លែបន្លុក : បន្លុកគ្រប់ម៉ែ គឺបន្លែគ្រប់មុខ ។
បីបម : បមដោយថ្នី គឺបីដោយថ្នម ។
ប្រែប្រួល : ប្រួលព្រោះមានការមិនស្រែ គឺប្រែព្រោះមានការមិនស្រួល ។
ក្រុមអក្សរ ផ
ផូរផង់ : ផង់ដោយត្រចូរ គឺផូរដោយត្រចង់ ។
ផ្តេកផ្តិត : ផ្តិតស្រឡាញ់ដោយជាប់ចេក គឺផ្តេកស្រឡាញ់ដោយជាប់ចិត្ត ។
ផ្ទះសំបែង : សំបែងអាត់ គឺសម្បត្តិឯង ។
ក្រុមអក្សរ ព
ពោះពង់ : មានផ្ទៃពោះ មានគភ៌ < ពង់មូលធ្លោះ គឺពោះមូលថ្លុង ។
ក្រុមអក្សរ ភ
ភ្លើតភ្លើន : ភ្លើនសប្បាយភ្លេចខ្លួនដោយភាន់ចិត្តក្រអ៊ើន គឺភ្លើនសប្បាយភ្លេចខ្លួនដោយភាន់ចិត្តក្រអើត ។
ក្រុមអក្សរ ម
មនុស្សម្នា : ម្នាចាំការពុះ គឺមនុស្សចាំការពារ ឬម្នាជាបរិពុះ គឺមនុស្សជាបរិពារ ។
មមើមមាយ : មមាយនិយើ គឺមមើនិយាយ ឬមមាយរាយមើ គឺមមើរាយមាយ ។
ម៉ឹងម៉ាត់ៈ ម៉ាត់ដោយដាច់ណឹង គឺម៉ឹងដោយដាច់ណាត់ ។
ក្រុមអក្សរ យ
យូរយា : យារហួសច្រើនវេលូរ គឺយូរហួសច្រើនវេលា ។
យំយែក : យែកស្រុម គឺយំស្រែក ។
ក្រុមអក្សរ រ
រវើរវាយ : រវាយនិយាយផ្តេសផ្តាសរាយមើ គឺរវើនិយាយផ្តេសផ្តាសរាយមាយ ។
រួសរាយ : រាយមាត់យ៉ាងពព្រួស គឺរួសមាត់យ៉ាងពព្រាយ ។
ក្រុមអក្សរ ល
លះលែង : លះគ្នាដាច់ជ្រះស្រឡែង គឺលែងគ្នាដាច់ជ្រះស្រឡះ ឬលះគ្នាដោយដាច់សង្វែង គឺលែងគ្នាដោយដាច់សង្វាស ។
ល្អល្អាច់ : ល្អាច់ដ គឺល្អដាច់ ។
ក្រុមអក្សរ វ
វាងវៃ : វាងដោយជំនាញយ៉ាងរហ័សពុំមានលំអ៊ៃ គឺវៃដោយជំនាញយ៉ាងរហ័សពុំមានលំអៀង ។
វិសេសវិសាល : វិសាលល្អប្រសើរត្រកេស គឺវិសេសល្អប្រសើរត្រកាល ។
វត្តវ៉ា : វ៉ាលោកទាត់ គឺវត្តលោកតា។
ក្រុមអក្សរ ស
សងសឹក : សឹកតបវិញដោយអំពើអាក្រក់ពន់ឡង គឺសងតបវិញដោយអំពើអាក្រក់ពន្លឹក ។
សមសួន : សួននឹងខ្លំ គឺសមនឹងខ្លួន ពោលគឺឫកពារសមតាមវណ្ណៈខ្លួន មិនហួសប្រមាណ ។
សម្លសម្លុក : សម្លុកបង់ប្រហ គឺសម្លបង់ប្រហុក ។
ស្នេហ៍ស្នង : ស្នងនៃមាសបែ គឺស្នេហ៍នៃមាសបង ។
ស្បថស្បែ : ស្បែដោយពាក្យសច្ចាប្រកាសថាមិនកត់ គឺស្បថដោយពាក្យសច្ចាថាមិនកែ ។
ស្លេកស្លាំ : ស្លេកប៉ាំង គឺស្លាំងពេក ។
ក្រុមអក្សរ ហ
ហួងហែង : ហែងសម្បត្តិទុកសម្រាប់ខ្លួនអួង គឺហួងសម្បត្តិទុកសម្រាប់ខ្លួនឯង ។
ក្រុមអក្សរ ឡ
ឡូឡា : ឡាដោយអានាចូរ គឺឡូដោយអានាចារ ។
ក្រុមអក្សរ អ
អានាចារ : ការប្រព្រឹត្តខុសបែបបទសណ្តាប់ធ្នាប់ ។
អាចារ្យអាចុំ : អាចុំលោកគ្រូខ្ញារ គឺអាចារ្យលោកគ្រូខ្ញុំ ។
ឯកសារយោង
ស៊ីសុវត្ថិ, ប៉ូរក្ខស៊ី. (១៩៧២). បរិវាសព្ទក្នុងភាសាខ្មែរ.
ចុះពាក្យបរិវារសព្ទ បក្សពួក,បក្សរដ្ឋ ហែហមដូចម្តេចដែរ?